भँगेरा र भँगेरी
कुरा गर्छन् कसरी
चुरचुर गर्छ भँगेरो
चिरचिर गर्छे भँगेरी ‘

राष्ट्रकवि माधवप्रसाद घिमिरेको प्रिय बाल कवितासँगै हुर्किएको हाम्रो पुस्ताले आँखै अगाडि भँगेराहरु हराउँदै गएको पनि देखेको छ । चरा संरक्षण र अनुसन्धानको क्षेत्रमा काम गर्छु भनेर मैले कुनै भेटघाट वा कार्यक्रममा आफूलाई परिचित गराउँदा एउटा आम प्रश्न आएकै हुन्छ, ‘भँगेराहरु हाम्रो ठाउँबाट हराए, कारण के होला ?’

बालापनमा हामी स्वरमा स्वर र काँधमा काँध मिलाएर उक्त कविता वाचन गरिरहँदा आँगनको बिस्कुनमा भँगेराले धानबाट चामल खोस्ट्याएर खाइरहेको हुन्थ्यो । म सम्झन्छु, आजभन्दा करिब २० वर्षअघि पश्चिम नेपालको अर्घाखाँची जिल्लास्थित मेरो घरको खोपा र बतासीमा ‘घर भँगेरा’को गुँड र तिनको संख्या उल्लेख्य थिए ।

कालान्तरमा ती भँगेराहरु मेरो घर, आँगन र अन्ततः गाउँबाट नै हराएर गए । मेरै गाउँमा भँगेरा देखिन छाडेको दस वर्ष जति भयो । यो विश्वभर व्याप्त भँगेरा लोपको एक प्रतिनिधि परिघटना मात्र हो ।

नेपालमा हालसम्म ८ सय ८६ प्रजाति भन्दा बढी चराहरु पाईन्छन । ती मध्ये भँगेरा एक प्रजाति हो । भँगेराहरु खैरा र फुस्रा रंङ्गका हुन्छन् । जसको प्वाँखसम्म प्रस्टै देखिने सेतो हुन्छ । हाल सम्म विश्वमा ३२ प्रजातिका भँगेरा पाईएका छन । खैरो रङको सानो एक जातको चरोलाई भँगेरो भनिन्छ ।

भँगेरा एक किसिमको चरो हो । यसले विशेष गरी मानिसको घरका खटप्वाल तथा अन्य त्यस्तै सुरक्षित प्वालमा गुँड बनाई बस्दछ । संसारको जुनसुकै ठाँउमा पाईने चरा भंगेरा हो,चराहरुमा सबैभन्दा बढि संख्या भएको चरा पनि भंगेरा नै हो, तर अहिलेको समयमा भंगेराको संख्यामा कमि आएको देखिन्छ ।

विभिन्न प्राकृतिक कारण तथा जलवायु परिर्वतनका कारण बाँसस्थान विनाश  पुरानो र परम्परागत भँगेरा चरा मैत्री घर नहुनु र रुख विरुवा विनाश हुनु , आहाराको अभाव, आधुनिक अन्नबाली भण्डारमा आएको परिवर्तनले उनीहरुको पहुचमा अन्न नहुनु र कृषि उत्पादनमा आएको कमी,प्रदुषण, कृषिमा अत्याधिक किटनाशक औषधी र विषादीेको प्रयोग, चेतनाको कमी भँगेराको महत्व नबुझ्नु र यीनीहरुलाई संरक्षण गर्नुको सट्टा मार्ने, छोप्ने र शिकार गर्ने जस्ता कारणले चाराहरुको संख्यामा कमि आएको विषेशज्ञहरुको भनाई रहेको छ ।

#विकिपिडिया,सामाजिक सञ्जाल